حمران بن اعین شیبانیحُمرانبن اَعْیَن، حُمران‌بن اَعْیَن بن سُنسُن شیبانی، محدّث امامی قرن دوم است. فهرست مندرجات۲ - نسب حمران بن اعین ۳ - حمران جزء صحابی ائمه اطهار ۴ - مشایخ حدیث حمران ۵ - حمران راوی مشترک اهل سنت و امامیه ۵.۱ - علل عدم توثیق روایات حمران ۵.۲ - عالمان معتقد به موثق بودن روایات حمران ۶ - منابع رجالی امامیه در باب حمران ۶.۱ - رجال کشی ۶.۲ - شیخ طوسی ۶.۳ - ابوغالب زراری ۶.۴ - شهید ثانی ۶.۵ - خویی ۷ - اختلاف نظر در منابع فقهی امامیه بر وثاقت حمران ۸ - تخصص های حمران ۹ - استادان حمران ۱۰ - درگذشت حمران ۱۱ - منابع جهت مطالعه ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - کنیه حمران بن اعینکنیهاش را ابوالحسن [۱]
محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم۱۴۱۵، ص۱۳۲.
و ابوحمزه [۲]
احمدبن محمد زراری، رسالة ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱، ص۱۳۴.
ذکر کرده‌اند.
۲ - نسب حمران بن اعینوی در زمره تابعین بود. [۳]
محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم۱۴۱۵، ص۱۳۲، ۱۹۴.
حمران، برادر زرارة‌بن اَعین و ظاهراً بزرگ‌ترین فرزند خانواده اَعیَن است. [۴]
محمدعلی موحدی ابطحی، تاریخ آل‌زراره، (اصفهان)، ص۱۰۳.
۳ - حمران جزء صحابی ائمه اطهارحمران از اصحاب و راویانامام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهماالسلام بود [۵]
محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم۱۴۱۵، ص۱۳۲ و۱۹۴.
و امام چهارم، علی‌بن حسین علیه‌السلام، را نیز درک کرد. [۶]
احمدبن محمد زراری، رسالة ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱، ص۱۱۳.
موحدی‌ابطحی [۷]
محمدعلی موحدی ابطحی، تاریخ آل‌زراره، (اصفهان)، ص۱۰۳.
از اینکه حمران از امام زین‌العابدین روایتی نقل کرده باشد اظهار بی‌اطلاعی کرده است هر چند در برخی منابع حدیثی موجود، روایاتی به نقل از وی از آن حضرت یافت می‌شود و از این‌رو، نمازی شاهرودی [۸]
علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۶۸.
حمران را از جمله راویان امام چهارم نیز معرفی کرده است.
۴ - مشایخ حدیث حمراندیگر مشایخ حدیث حمران عبارت‌اند از: ابی‌طفیل عامربن واثله لیثی، ابوحرب‌بن ابی‌الاسود، و عبیدبن نُضَیله که جملگی از مشایخ حدیث اهل‌سنّت‌اند. سفیان ثوری، اسرائیل، ابوخالد قَمّاط، زراره، عبیدبن زراره، محمدبن حمران، عمروبن أُذینه، هشام‌بن سالم، علی‌بن رِئاب و یونس‌بن سالم نیز از وی روایت کرده‌اند. کلینی حدیثی را ذکر می‌کند که صفوان‌بن یحیی آن را از حمران نقل کرده است. [۹]
کلینی ج۱، ص ۲۶۸.
بر این اساس خویی [۱۰]
خویی ج۶، ص۲۶۱.
و موحدی‌ابطحی [۱۱]
محمدعلی موحدی ابطحی، تاریخ آل‌زراره، (اصفهان)، ص۱۰۳.
صفوان را نیز در شمار راویان حدیث از حمران ذکر کرده‌اند، اما روایت مذکور ظاهراً از حیث سند افتادگی دارد، چرا که صفوان‌بن یحیی سالها بعد می‌زیسته و نمی‌توانسته است از راویان معاصر امام صادق حدیث نقل کند [۱۲]
شوشتری ج۴، ص۲۱.
۵ - حمران راوی مشترک اهل سنت و امامیهحمرانبن اَعین از راویان مشترک است و اهل‌سنّت و امامیه از وی حدیث نقل کرده‌اند. همین امر سبب شده است تا در باب وثاقت وی اتفاق‌نظر وجود نداشته باشد. ۵.۱ - علل عدم توثیق روایات حمرانچنانکه پاره‌ای از عالمان رجال اهل سنّت، به دلیل شیعه بودن حمران، روایاتش را غیرموثق و نامعتبر دانسته‌اند. دلیل دیگر آنان در عدم توثیق او، روایاتی است که حمران آنها را نقل کرده و مضمون عجیبی دارند. ۵.۲ - عالمان معتقد به موثق بودن روایات حمراندر مقابل، برخی دیگر از عالمان رجال اهل‌سنّت، مانند ابن‌حِبّان، وی را در زمره موثقان ذکر کرده‌اند [۱۳]
ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت، ج۴، ص۱۷۹.
یا مانند ابن‌عدی روایاتش را مقبول دانسته‌اند. [۱۴]
ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷، ج۲، ص۸۴۲.
در میان جوامع حدیثی اهل سنّت، ابن‌ماجه [۱۵]
ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت)، ج۱، ص۴۹۱.
[۱۶]
ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت)، ج۲، ص۱۰۴۲.
و ابن‌حنبل [۱۷]
ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، ج۴، ص۶۴.
[۱۸]
ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، ج۵، ص۳۷۶.
روایتهایی از وی نقل کرده‌اند.
۶ - منابع رجالی امامیه در باب حمران۶.۱ - رجال کشیدر متون رجالی امامیه، عمده‌ترین منبع در باب حمران، رجال کشی است که جملات متعددی را از زبان امامان در مدح و ستایش حمران نقل کرده است. مضمون این روایتها غالبآ اثبات شیعه بودن حمران است که در مقایسه با سخنان ناقدان اهل تسنن، درخور توجه است. ۶.۲ - شیخ طوسیشیخطوسی نیز، در فصل متعلق به اصحاب نزدیک امامان، از حمران‌بن اَعین نام‌برده است. [۱۹]
محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم۱۴۱۱، ص۳۴۶.
۶.۳ - ابوغالب زراریابوغالب زراری، حمران را در زمره مشایخ و بزرگان شیعه امامی جای داده است. [۲۰]
احمدبن محمد زراری، رساله ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱، ص۱۱۳.
سایر منابع رجالی شیعه امامیه غالبآ به نقل سخنان کشی و طوسی بسنده کرده‌اند. براساس مجموع این روایتها و نقل‌قولها حمران را توثیق کرده است. ۶.۴ - شهید ثانیاما شهیدثانی پس از نقل دو روایت از کشی، آنها را ضعیف و غیرقابل اطمینان دانسته است چه رسد به اینکه وثاقت حمران را اثبات کند. [۲۱]
زین‌الدین‌بن علی شهیدثانی، رسائل الشهیدالثانی، قم ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۶۲ـ۹۶۳.
۶.۵ - خوییخویی بیشتر این روایات را از حیث سند، ضعیف، اما وجود چند روایت معتبر در میان آنها را برای اثبات مقام و جایگاه بلند حمران، کافی دانسته است. [۲۲]
خویی ج۶، ص۲۶۰.
۷ - اختلاف نظر در منابع فقهی امامیه بر وثاقت حمراندر منابع فقهی امامیه نیز همین اختلاف‌نظر به چشم می‌خورد. برخی فقها، با اذعان به نبود دلیلی معتبر بر وثاقت حمران، صرفآ با تکیه بر روایات مدح‌آمیز درباره او، حدیثی را که وی نقل کرده است مقبول دانسته‌اند. در مقابل، موسوی‌عاملی پس از نقل حدیثی از حمران، به‌سبب فقدان نص صریح بر وثاقت یا حتی مدح وی، حدیث را ضعیف دانسته است. ۸ - تخصص های حمرانحمرانبن اَعین، علاوه بر روایت حدیث، در علم قرائت، نحو، لغت، فقه و کلام نیز مهارت داشت. مشهور است که حمزة‌بن حبیب، از قرّاء سبعه، علم قرائت را نزد حمران آموخت [۲۴]
محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، بیروت (۱۴۰۷/ ۱۹۸۶)، ج ۳، جزء۲، قسم ۱، ص۸۰.
[۲۵]
ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
[۲۶]
احمدبن محمد زراری، رسالة ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱، ص۱۱۳ـ ۱۱۴.
۹ - استادان حمرانحمران خود قرائت را نزد بزرگانی چون ابواسود ظالم‌بن عمرو یا فرزند او (ابوحرب‌بن ابی‌الاسود) و عبیدبن نضیله و امام جعفرصادق علیه‌السلام آموخت. [۲۷]
علی‌بن یوسف قفطی، اِنباه الرواة علی اَنباه‌النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۱، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰، ج۱، ص۳۴۰.
[۲۸]
محمدبن احمد ذهبی، طبقات القرّاء، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/۱۹۹۷، ج۱، ص۴۷.
۱۰ - درگذشت حمرانبه نوشته ذهبی، حمران اندکی پس از سال ۱۲۰ درگذشت. [۲۹]
محمدبن احمد ذهبی، طبقات القرّاء، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/۱۹۹۷، ج۱، ص۴۹.
اما ابن‌جزری، به نقل از ذهبی، مرگ وی را حدود سال ۱۳۰ ذکر کرده است. [۳۰]
ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره، ج۱، ص۲۶۱.
این در حالی است که قفطی اشعاری در رثای امام صادق علیه‌السلام از حمران نقل کرده که در این صورت تاریخ وفات حمران پس از سال ۱۴۸ بوده است. [۳۱]
لی‌بن یوسف قفطی، اِنباه الرواة علی اَنباه‌النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۱، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰، ج۱، ص۳۴۰.
۱۱ - منابع جهت مطالعه(۱) ابن‌ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت. (۲) ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره. (۳) ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت. (۴) ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر. (۵) ابن‌داوود حلی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم. (۶) ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷. (۷) ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت). (۸) ابن‌ندیم (تهران). (۹) الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفید، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. (۱۰) محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة‌الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۱)یوسف‌بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش. (۱۲) محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، بیروت (۱۴۰۷/ ۱۹۸۶). (۱۳) خویی. (۱۴) محمدبن احمد ذهبی، طبقات القراء، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/۱۹۹۷. (۱۵) همو، میزان‌الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت. (۱۶) احمدبن محمد زراری، رسالة ابی‌غالب الزراری الی ابن‌ابنه فی ذکرآل‌اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱. (۱۷) محمدباقربن محمد مؤمن سبزواری، ذخیرة‌المعاد فی شرح الارشاد، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۳ـ۱۲۷۴، چاپ افست قم. (۱۸) شوشتری. (۱۹) زین‌الدین‌بن علی شهیدثانی، رسائل الشهیدالثانی، قم ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ش. (۲۰) محمدبن حسن صفارقمی، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش. (۲۱) محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴. (۲۲) همو، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۲۳) همو، کتاب الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، قم ۱۴۱۱. (۲۴) محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاء الکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸. (۲۵) حسن‌بن یوسف علامه حلی، رجال العلامه الحلی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲. (۲۶) علی‌بن یوسف قفطی، اِنباه الرواة علی اَنباه‌النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۱، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰. (۲۷) محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة‌الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش. (۲۸) کلینی. (۲۹) عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳. (۳۰) یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب‌الکمال فی أسماءالرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۳۱) احمدبن محمد مقدس‌اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، و حسین یزدی اصفهانی، ج ۶، قم. (۳۲) محمدعلی موحدی ابطحی، تاریخ آل‌زراره، (اصفهان). (۳۳) محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰. (۳۴) احمدبن علی نسائی، کتاب‌الضعفاء و المتروکین، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۳۵) علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵. (۳۶) یحیی‌بن معین، تاریخ یحیی‌بن‌معین، روایت عباس‌بن محمدبن حاتم دوری، چاپ عبداللّه احمد حسن، بیروت. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، مقاله شماره۶۵۲۹. رده‌های این صفحه : اصحاب امام باقر | اصحاب امام صادق | اصحاب امام باقر علیه السلام | راویان حدیث | رجال | شاگردان امام باقر
|